Fréttabréf U3A október 2023

Fréttabréfið í nýjum farvegi.

Fréttabréf U3A tekur nú við af fréttabréfi Vöruhúss tækifæranna, sem hefur komið út samfleytt síðan í nóvembermánuði 2020. Hægt verður áfram að nálgast eldri fréttabréf á vef Vöruhúss tækifæranna og á vef U3A Reykjavík.

Hið nýja fréttabréf verður aðgengilegt á báðum vefjum auk þess að vera sent á netföng áskrifenda fréttabréfs Vöruhússins.

Sérstakur ritstjórnarhópur U3A félaga sér um útgáfu Fréttabréfsins. Sem fyrr er Fréttabréfinu ætlað að vera vettvangur fræðslu og upplýsinga um málefni fólks á þriðja æviskeiðinu með virkni í fókus. Þar verða birtir fjölbreyttir pistlar og greinar um mál sem varða eldra fólk og tækifæri sem standa þeim til boða þeim, jafnt fyrir sem eftir að hefðbundnu starfi lýkur. Þá mun Fréttabréfið birta pistla um þróun mála eldri borgara innanlands sem erlendis.

Ég skal bæta þér þetta upp – síðar

Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra, Guðrún Hafsteinsdóttir dómsmálaráðherra og Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra

Þegar maðurinn minn og ég vorum ung að basla við að koma undir okkur fótunum, koma þaki yfir fjölskylduna og ná framgangi í starfi átti maðurinn minn til að lofa upp í ermina á sér. Hann var að hamast við að standa sig vel á öllum vígstöðvum og x-a í öll boxin. Þegar góðar fyrirætlanir hans gengu ekki upp vegna tímaskorts þá þurfti hann að „svíkja“ einhvern.

Það er auðvitað óhugsandi að svíkja ungu saklausu börnin sín sem enn þá voru með föðurinn í guðatölu. Að standa ekki við skuldbindingar sínar gagnvart yfirmanni sínum í vinnunni er áhættusamt og getur haft neikvæðar afleiðingar á framgang í starfi og tekjumöguleika til framtíðar. Það liggur þá beinast við að „snuða“ eiginkonuna og treysta á að hún sýni þessum „svikum“ skilning. Til að sýna henni að þetta er eiginmanninum ekki léttvægt segir hann „Elskan – ég bæti þér þetta upp síðar.“

Auðvitað hef ég sem fullorðin og ábyrg manneskja sýnt þessu skilning í gegnum tíðina og trúað því að umburðarlyndi mínu verði umbunað – síðar. Í dag þegar maðurinn minn segir við mig að hann skuli bæta mér eitthvað upp síðar segi ég: „Ástin mín, klukkan gengur – ef þú ætlar að bæta mér þetta upp þá þarftu helst að gera það núna – ekki síðar!“

Mér datt þessi setning „ég skal bæta þér þetta upp – síðar“ í hug þegar ég las Stefnumörkun Landsambands eldri borgara í kjaramálum 2023 sem ber yfirskriftina

„Við bíðum ekki lengur!“

Í gegnum áratugi hafa valdhafar og væntanlegir valdhafar sagt eldra fólki að óréttlæti í þeirra garð verði bætt þeim upp – „síðar.“ Ríkisstjórnir lofa eldri borgurum að réttlætið muni birtast í næstu fjárlögum sem taka munu gildi eftir næstu kosningar nái ríkisstjórnin aftur meirihluta. Minnihlutar á Alþingi lofa engu minna daginn eftir að þau ná að verða í meirihluta. En alltaf poppa upp einhver mál í samfélaginu sem stjórnvöld telja nauðsynlegt að forgangraða umfram leiðréttingu á réttmælismálum eldra fólks. Enn og aftur eru eldri borgarar „snuðaðir“ um verðskuldaða sanngirni en því lofað að bæta þeim þetta upp – „síðar“.

Þann 22. apríl 2013, viku fyrir Alþingiskosningar, sendi Bjarni Benediktsson þá fjármálaráðherra bréf til kjósenda þar sem hann skrifar “Eldri kynslóðir verðskulda að búa við öryggi og góð lífsgæði”. Enn fremur skrifar hann m.a. að það eigi ekki að íþyngja öldruðum með ósanngjarnri skattlagningu, að afturkalla eigi kjaraskerðingu ellilífeyrisþega frá 2009, og að afnema eigi tekjutengingar ellilífeyris. “Þar er sannarlega um réttlætismál að ræða”skrifaði Bjarni. “Til að það megi verða þarfnast Sjálfstæðisflokkurinn stuðnings þíns á laugardaginn” sem hann og fékk. En þrátt fyrir árangurinn í kosningunum mátt eldra fólk enn bíða eftir úrlausn á þessu „sannarlega réttlætismáli!.
Árið 2017 var Bjarni orðinn forsætisráðherra og flutti stefnuræðu forsætisráðherra á Alþingi Þá sagði Katrín Jakobsdóttir, þá í minnihluta á Alþingi, „núverandi ríkisstjórn gera ráð fyrir að öryrkjar og aldraðir hokruðu áfram og byggju við skammarleg kjör“. Stutu síðar, þann 30. nóvember var Katrín orðin forsætisráðherra en enn varekki tekið á þessum „skammarlegum kjörum“ eldri borgara.
Það var alla veganna skoðun Guðrúnar Hafsteinsdóttur 28. maí 2021 þegar hún skrifað grein í Fréttablaðið um að „Samspil almannatrygginga og lífeyrissjóða ætti að vera efst á forgangslista við endurskoðun lífeyrikerfisins okkar. Skerðing lífeyris frá Tryggingastofnun er slík að ekki verður við unað. Svona gerum við einfaldlega ekki gagnvart eldri borgurum ……. Svo langt er gengið að ég tel grófustu skerðingarnar jafngilda árás á mannréttindi og þar með ljótan blett á annars ágætu tryggingarkerfi.“

Af ofangreindu má sjá að forystur flokkanna á Alþingi s.l. 10 ár, hvort sem þeir flokkar eru í meirihluta eða minnihluta eru sammála um leiðrétta eigi kjör eldra fólks. En bara ekki núna einsog sjá má í fjármálalagafrumvarpinu sem nú liggur fyrir en samkvæmt því mun frítekjumark lífeyristekna halda áfram að rýrna og hækkunin um áramótin ólíkleg til að mæta launaþróun á næsta ári.

Klukkan gengur á okkur sem verðum fyrir öllum þessum skerðingum, óréttlæti og skammarlegum kjörum sem ofangreindir ráðherra vísa til. Það dugar hreint ekki að bæta okkur þetta upp síðar – við verðum kannski ekki lengur til staðar til að njóta þess.

Því er komið að okkur að segja:
Bætið okkur þetta upp núna – við bíðum ekki lengur!

Málefni eldra fólks í brennidepli um heim allan

Aukið langlífi og afleiðingar þess eru ofarlega á baugi í samfélagsumræðu og framtíðarþróun þjóðfélaga og ríkja um heim allan. Eru þar oftar en ekki ríkjandi þau sjónarmið að hér sé mikill vandi á ferð sem eigi eftir að kollvarpa efnahag ríkja heims, enda eldra fólk í hagfræðispám yfirleitt talið byrði á samborgurum sínum. Hins vegar er vaxandi meðvitund um þann mannauð sem felst í langlífinu, samhliða sífellt betri heilsu fólks langt fram eftir aldri.

Í fyrri fréttabréfum höfum við vakið athygli á ýmsum hlaðvörpum, spjall- og upplýsingaveitum úti í heimi sem bæði vekja athygli á stöðu eldra fólks og því sem unnið er til að efla vitund samfélagsins og okkar sjálfra til að virða mikilvægi þessa hóps og þann mannauð sem í honum býr.

Samtökin U3A Reykjavík, háskóli þriðja æviskeiðsins, sem er hluti af alþjóðlegri hreyfingu (AIUTA) með tengingar um heim allan, hefur unnið að þessu markmiði frá upphafi og sjá má umfjöllun um sögu þessara alþjóðahreyfingar á vefsíðum þeirra https://u3a.is/erlenda-sagan/ . Alþjóðasamtökin fögnuðu hálfrar aldar afmæli sínu fyrr á þessu ári og má sjá umfjöllun um það í fréttabréfi Vöruhúss tækifæranna frá febrúar 2023 ( Fréttabréf í febrúar 2023 – voruhus-taekifaeranna.is ) Vefur samtakanna er https://www.aiu3a.com/ .

Á vefsíðunni https://u3a.is/erlent-tengslanet/ má svo fræðast um þau alþjóðatengsl sem U3A Reykjavík hefur stofnað til, og segja má að þessi alþjóðlegu tengsl hafi skapað samtökunum nokkra sérstöðu meðal íslenskra félagasamtaka eldra fólks.

Mikilvæg tengsl eru í tengslanetinu Pass it on Network (PION) https://www.passitonnetwork.org/ sem tengir áhugafólk og samtök frá öllum heimshornum sem vinna að því markmiði að bæta hag og stöðu eldra fólk hver á sinn hátt í eigin samfélagi. Á mánaðarlegum nethittingi, þar sem saman koma yfirleitt nokkrir tugir þátttakenda, eru sagðar reynslusögur af starfi, hugmyndir reifaðar og bækur bornar saman. Þessi vettvangur ber nafn með rentu – Látið það ganga – þar sem miðlað er reynslu af starfi sem nýst getur víðar. Fjallað var sérstaklega um þetta tengslanet í febrúarfréttabréfi Vöruhúss tækifæranna 2023 í tilefni af tíu ára starfi þess. Upptökur af þessum mánaðarlegu rafrænu fundum eru birtar á youtube síðu netsins og hægt að finna þar margan fróðleik og reynslusögur – https://www.youtube.com/@Pass-It-On-Network

Áhugaverð vefsíða er síða dr. Dorian Mintzer, – https://revolutionizeretirement.com/ – en Dorian er bandarískur starfslokamarkþjálfi, sem hefur sérhæft sig í hvernig best má nýta eftirlaunaárin sér til gagns og ánægju. Hún heldur meðal annars úti hlaðvarpi með viðtölum og erindum ýmissa einstaklinga sem hafa áhugaverðan boðskap að færa. Hlaðvarpið má finna í færnirekka Vöruhúss tækifæranna Taktu efri árin með trompi – Hlaðvarp – voruhus-taekifaeranna.is Í hlaðvarpinu er og verður að finna áhugaverð erindi um hvernig skipuleggja megi eftirlaunaárin og njóta þeirra sem ára sem einkennast af gleði og auknu sjálfstrausti. Þar eru m.a. rædd atriði á borð við væntingar, fjármál, lífstíl, sjálfsmynd og heilsu.

Áhugaverð vefsíða er svo kanadíska síðan https://www.topsixtyoversixty.com/ sem fjallar um æviskeiðið yfir sextugu, býður tól, tæki og þjálfun til að mæta aldursfordómum (ageism) og vinnur að eflingu vitundar um fjölbreytileika þessa æviskeiðs.

Að lokum skal minnst á hin „bláu svæði langlífis“ sem hefur áður verið fjallað um í fréttabréfi Vöruhúss tækifæranna (Fréttabréf í september 2022 – voruhus-taekifaeranna.is).

Á forsíðu vefs Blue Zones, https://www.bluezones.com, má finna leiðir að hugmyndum um lífsstíl sem stuðlað getur að auknu langlífi, meðal annars með margs konar uppskriftum að heilsuvænu mataræði. Hugmyndin um mikilvægi þessara „bláu svæða“ er nokkuð umdeild og má sjá stutta umfjöllun á vef Wikipediu – Blue zone – Wikipedia. Þrátt fyrir það hvetjum við ykkur til að skoða þennan vef Blue Zones þar sem er að finna ótal áhugaverðar leiðir að heilbrigðum lífsstíl og áhugaverðar mataruppskriftir.

Hættu þessu væli og taktu þér tak

Hugarsmíðin hann Kristmann Snjólfsson, Krissi, er ógiftur og barnlaus Reykvíkingur sem býr enn í húsinu sem mamma hans og pabbi reistu á sjötta áratugnum. Breytingar eru eitur í beinum Krissa og heldur hann húsinu í sama horfinu og þegar það var byggt. Sama á við hann sjálfan. Vanafastur svo af ber. Krissi hefur verið í sama starfi hjá póstinum á höfuðborgarsvæðinu í áratugi og kann því vel. Á sinn bíl sem hann fer allra sinna ferða á.Kominn á sjötugsaldur er Krissi óttarlegur tuðari af lífi og sál og hefur allt á hornum sér. Sannkallaður „crumpy old man“. Tuðar um s-in þrjú, samfélagsmálin, stjórnmálin, skipulagsmálin og jafnvel um verðbólguna og finnst allt vera að fara til fjandans. Fáir nenna því að hlusta og vera með Krissa og kunningjarnir fáir og vinirnir ennþá færri. Vinnufélagarnir sjá í gegnum fingur sér með geðvonskuna en láta hann heyra það af og til eins og „Hættu þessu væli og taktu þér tak.“ Nú eru eftirlaunaárin að nálgast og Krissi er byrjaður að kvíða árunum framundan. Hvað ætti hann svo sem að gera þegar hann hefur ekki vinnuna að halda sér í daglegri rútínu. Engin sérstök áhugamál enda enginn dellukall.

Einhvern veginn rataði Krissi inn á félagatal U3A Reykjavík og þá trúlega fyrir slysni og þaðan áfram á netfangalista Fréttabréfs Vöruhúss tækifæranna. Allavega, eitt leiddi af öðru og hann fór að fylgjast með skrifum í fréttabréfinu og þar á meðal pistlum um hugarsmíðar, sem eru ímyndað fólk eins og hann og sá að þær höfðu fundið fjölmörg tækifæri á rekkum Vöruhússins sem hann gæti haft gagn af að kynna sér.

Krissi ákvað þó á endanum að einbeita sér að rekkanum Lífsfylling,https://voruhus-taekifaeranna.is/rekki-lifsfylling/. Á hillunum Félagsskapur og Samskipti í rekkanum fann hann m.a. stefnumótasíðuna makaleit.is og nú var Krissi orðinn djarfur og skráði sig inn upp á von og óvon. Krissi hélt áfram og fann fleiri tækifæri til samskipta eins og á sautján félagsmiðstöðvum Reykjavíkurborgar, sjálfboðastörf hjá Rauða krossinum, leshringinn Hrútakofa hjá Borgarbókasafninu, námskeið í bridge og læra að syngja í kór. Nú ef Krissi vill bregða sér út fyrir landsteinana þá mætti skoða Freebird ferðaklúbbinn þar sem meðlimir 50 ára og eldri heimsækja og gista hver hjá öðrum þegar þeir eru á ferðalagi um heiminn.

Brúnin á Krissa er öll að lyftast og má segja að hann sé orðinn nýr maður. Hættur tuðinu og kominn á stefnumót með konu sem umber hann og skilur, hefur eignast nýja félaga og lífið er bjart. Kannski maður fari bara að endurnýja húsið upp á það nýjasta?

Að ná sér í fast viðhald að sama tíma að ári

Við erum dugleg að halda við eignum okkar eins og íbúðarhúsnæði og bílum til að varna hrörnun fasteigna og tæringu bíla. Við berum á trévirkið á húsinu, endurnýjum bárujárnið á þakinu, mælum reglulega vélarolíu, og smyrjum bílinn okkar á 5-7 þús. kílómetra fresti, bætum á bremsuvökva og svo frv. Flestum okkar finnst þetta skynsamlegt. En hvað með viðhald á okkur dýrmætustu eign – okkar eigin heilsu?

Nýlega birtist grein eftir þær Guðrúnu Ástu Garðarsdóttur sjúkraþjálfara og Margréti Jóhannsdóttur íþróttafræðings sem starfa hjá Heilsustofnun NLFÍ í Hveragerði. Í greininni minna þær á mikilvægi þess að huga að heilsunni þegar við eldumst.

„Það eru forréttindi að eldast, en öll viljum við fyrst og fremst hafa góða heilsu og njóta góðra lífsgæða, sama á hvaða aldri við erum“ segja þær.

Markmiðið er kannski ekki endilega að tóra eins lengi og mögulegt er heldur að njóta lífsins á eigin forsendum. Þótt margir eldist á heilbrigðan hátt þá komumst við fæst okkar hjá aldurstengdum breytingum sem hafa mismikil áhrif á heilsuna okkar.

Það er útbreidd mýta að aldraðir séu veikburða og eigi að hafa hægt um sig. Því miður er ekki óalgengt að eldra fólk skorti sjálft trú á að það geti stundað líkamsrækt, telji að það sé orðið of seint, og jafnvel að það taki því ekki héðan af.

Það er aldrei of seint að byrja og ef það er einhvern tímann mikilvægt að hreyfa sig þá er það einmitt þegar við eldumst. Hreyfingarleysi dregur úr líkamlegri færni, vöðvastyrkur og vöðvamassi minnkar, jafnvæginu hrakar og fólk verður óöruggara til gangs, sem dregur þá enn meira úr hreyfingunni. Þá er regluleg þjálfun mikilvæg til að draga úr fallhættu. Þá eru áhrif þjálfunar afar víðtæk og það er vísindalega sannað að líkamsþjálfun getur seinkað eða dregið úr áhrifum aldurstengdra breytinga.

Á Heilsustofnun NLFÍ fer fram fjölbreytta endurhæfing og þangað koma um 500 einstaklingar 70 ára og eldri á hverju ári. Dvalargestirnir eru þar í fjórar vikur, allan sólarhringinn í hvíld frá daglegu amstri. Þar hittir fólk aðra í sömu stöðu sem eru að vinna að sama markmiði, að bæta heilsuna.

Þverfaglegt teymi heldur utan um einstaklinga í endurhæfingu og í teyminu eru sjúkraþjálfarar, íþróttafræðingur, sjúkranuddari, sjúkraliðar, læknir og hjúkrunarfræðingur. Í upphafi dvalar er viðtal við hjúkrunarfræðing og lækni og í framhaldi er sett upp stundaskrá fyrir dvalargestinn þar sem tekið er mið af þörfum og getu hvers og eins.

Meðferðin byggir á faglegu mati, en ávallt eru hafðar til hliðsjónar óskir dvalargests um meðferðina og áhersla lögð á mikilvægi heildrænnar nálgunar. Stundaskráin samanstendur af fjölbreyttum hóptímum, t.a.m. leikfimi, vatnsleikfimi, þjálfun í tækjasal, jafnvægisæfingum, grindarbotnsæfingum, göngu, núvitund og minnisþjálfun. Ýmis konar fræðsla er í boði, svo sem svefnfræðsla, fræðsla í tengslum við byltuvarnir, stoðkerfið, þunglyndi og kvíða svo fátt eitt sé nefnt.

Einnig eru einstaklingsmeðferðir eftir þörfum, eins og sjúkraþjálfun, sjúkranudd, nálarstungur, samtalsmeðferðir, hita-/kuldameðferðir og viðtal hjá næringarfræðingi. Það er ekki síður mikilvægt að huga að réttu mataræði þegar við eldumst, fá rétt magn af næringarefnum og huga að meltingunni.
Stundaskráin getur breyst þegar líða tekur á dvölina og eru slíkar ákvarðanir teknar í samráði við dvalargest.

Alltaf er hætta á að fólk fari í sama farið þegar heim er komið og er þv mikið lagt upp úr því að meðan á dvölinni stendur og fyrir útskrift að aðstoða einstaklinginn við að setja sér raunhæf markmið til að viðhalda þeirri færni sem náðst hefur. Áhersla er lögð á að fólk fái verkfæri með sér heim, t.d. æfingar, ráðleggingar og fræðslu varðandi bjargráð. Einnig er aðstoðað við að finna rétta þjálfun í heimabyggð eftir þörfum og áhuga hvers og eins.

Af hverju finnst okkur svona auðvelt að viðurkenna nauðsyn þess að halda veraldlegum eigum okkar við en síður okkar dýrmætustu eign – okkar eigin lífsgæðum?

Því ekki að uppfæra „to do“ listann okkar og setja inn árlegt viðhald á sama tíma á ári ?

Upphafleg grein Guðrúnar Ástu Garðarsdóttur sjúkraþjálfara og Margrétar Jóhannsdóttur íþróttafræðings birtist á heilsustofnun.is